Zlín: Stad van Baťa en functionalisme

Zlín is een karakteristieke stad in Oost-Moravië, vlak bij de grens met Slowakije. De stad is een van de meest opmerkelijke voorbeelden van moderne stedenbouw in Tsjechië. Zlín werd in het interbellum rigoureus opgebouwd in functionele, uniforme stijl, waar economisch, rationeel en functioneel bouwen centraal stond. En dat alles door de familie Baťa.

De modernste stad van Tsjechoslowakije

De stad Zlín bevindt zich in het oosten van Tsjechië op ongeveer 90 km van Brno en 75 km van Olomouc. Eeuwenlang was een kleine plaats omringd door heuvels, maar Zlín veranderde toen de familie Baťa in 1894 besloot haar schoenmakerij hier te vestigen.

Een echt familiebedrijf

In 1894 richtte Antonín Baťa samen met zijn broer Tomáš en zus Anna het beroemde schoenenbedrijf Baťa op. Antonín hield zich bezig met de budgettering en het runnen van de werkplaatsen, terwijl Tomas Baťa verantwoordelijk was voor de verkoop op markten in de stad en omgeving. Tomas was echter nieuwsgierig en wilde graag meer leren. Anna was tot haar huwelijk verantwoordelijk voor de boekhouding van het bedrijf.

Een revolutie in schoenen

Desondanks bleef het succes uit en werden hun financiële problemen groter. Todat de teugels van het bedrijf werden overgenomen door Tomáš Bata. Schoenmakers hadden tot die tijd schoenen genaaid en daarvoor aanzienlijke bedragen hadden geëist. Baťa introduceerde goedkope canvas schoenen, de “batovky”, die dankzij slimme reclame razendsnel populair werden. Hij loste snel de schulden af en het bedrijf begon te bloeien en in een stroomversnelling te komen.

Tomáš Baťa de koning van de schoenen

De naam Tomáš Baťa is onlosmakelijk verbonden met Zlín. Zijn vernieuwende ideeën, moderne productiemethoden en sociaal beleid veranderden Zlín in een bloeiende industriestad – een Tsjechische versie van de American Dream.

Tomáš Bata reisde naar de VS om nieuwe ervaring op te doen. De Eerste Wereldoorlog brak uit en het bedrijf Bata produceerde "clodhopper"-schoenen voor het Oostenrijks-Hongaarse leger. Na de oorlog volgde een financiële crisis, maar de ingenieuze zakenman rekende radicaal af met prijzen, trok klanten aan als een magneet en leegde overvolle magazijnen. Bata werkte met prijspsychologie. Hij gebruikte prijzen eindigend op negen, wat laag leek en vergeleken met het ronde bedrag.

Wereldwijd succes

Tomáš Baťa zorgde voor een ongelooflijke groei in de stad Zlín en de regio door ongeëvenaarde leef- en werkomstandigheden te creëren. Zijn sociaal beleid, huisvesting en loonbeleid waren niet alleen ongebruikelijk voor Tsjechoslowakije, maar ook voor West-Europa. De ingenieuze innovaties leidden tot wereldwijde expansie. In 1932 had Bata maar liefst 31.235 arbeiders in dienst en zijn schoenen werden verkocht in 2.500 winkels, waarvan 600 waren in het buitenland, op 4 continenten.

Villa’s, arbeiderswoningen, openbare gebouwen en zelfs straatnummers – alles werd ontworpen volgens één duidelijk principe. Dit maakt Zlín een waar openluchtmuseum van functionalisme.

Functionalism in de stad Zlín

Een combinatie van staal, glas, baksteen en gewapend beton

Bata was niet alleen een succesvolle en verfijnde zakenman, maar ook de burgemeester van Zlín en een openbaar ambtenaar. Hij bouwde een groot industrieel imperium, maar ook hele buurten van bakstenen huizen voor werknemers, die nog steeds een icoon zijn van de stad Zlín.

In Zlín vind je een unieke stedenbouw en de typische "Baťa" -architectuur. Het is ontstaan door ingenieuze standaardisatie, eenwording, gebouwbesparing en maximale vereenvoudiging als het gaat om het aantal bouwdelen. De combinatie van een raamwerk van gewapend beton met metselwerk van baksteen en ramen in metalen kozijnen zorgde voor indrukwekkende moderne, economische en functionele architectuur. Vroeger woonden, werkten, winkelden en vermaakten mensen zich in de onmiskenbare gebouwen.

De oprichter van het bedrijf, Tomás Bata stierf in 1932 bij een vliegtuigongeluk op weg naar Zwitserland om een nieuw filiaal te openen. Jan Antonin Bata, de halfbroer van Tomás Bata, emigreerde voor de Tweede Wereldoorlog naar de VS. De Baťa-schoenen zijn nog steeds over de hele wereld te vinden. Ze worden niet meer in Zlín gemaakt, maar ze hebben de stad beroemd gemaakt, naast de functionalistische architectuur.

Bezienswaardigheden in Zlín

Wie Zlín bezoekt, kan hier letterlijk door de geschiedenis van modern design wandelen.

Building 21

Een van de meest iconische gebouwen van Zlín is Building 21 ook wel de Baťa-wolkenkrabber genoemd. Dit 77,5 meter hoge gebouw uit 1939 was destijds de eerste wolkenkrabber van Tsjecho-Slowakije en diende als administratief centrum van het Baťa-imperium.Het is nummer 21 binnen het fabriekscomplex, daarom wordt het vaak gebouw nr. 21 genoemd.

De constructie van het gebouw vereiste een ongelooflijk aantal ramen, die echter niet konden worden geopend. Daarom was het gebouw voorzien van airconditioning, wat in die tijd een grote luxe was. De gigantische kantoren bieden plaats aan maximaal 200 medewerkers. Het beroemde kantoor van de directeur bevond zich in een lift, zodat hij zich efficiënt tussen verdiepingen kon verplaatsen. Vandaag kun je dit unieke gebouw bezoeken en meer leren over het erfgoed van Baťa.

Na de oorlog werd het bedrijf Bata genationaliseerd en omgedoopt tot Svit. Het interieur van de begane grond van het gebouw werd in 1990 aangepast tot een schoenenmuseum. Na de val van het communisme begon het gebouw echter in verval te raken. Na 2000 is het gebouw gerenoveerd. Tegenwoordig torent het weer fier uit in een nieuw jasje en herinnert het aan de tijd van trotse Tsjechische ondernemers die hun dromen volgden.

14|15 Baťa Institute

Je kunt meer te weten komen over het merk Baťa door een ander functionalistisch gebouw te bezoeken: 14|15 Baťa Institute, waar een museum is gevestigd met een expositie genaamd het Baťa-principe.

Zlín filmfestival

Elk jaar vindt hier het Zlín Film Festival plaats – het oudste en grootste filmfestival voor kinderen en jongeren ter wereld.

Modern Art Gallery

De Baťa Company in Zlín heeft ook bijgedragen aan de oprichting van een professionele kunstgalerie. De galerij is ontstaan dankzij kunstwerken die zijn gekocht in verschillende shows, hedendaagse Tsjechische kunsttentoonstellingen, zowel klassiek als avant-garde. De galerie is gevestigd in gebouw 14 van het fabrieksterrein van Zlín. De nieuwe Zlín Salon volgt met succes de traditie samen met de Zlín Youth Salon, waarbij de nadruk ligt op de meest interessante werken van getalenteerde kunstenaars onder de 30.

Eten en drinken in Zlin

Laskavárna Pod Kastany - een klein café waar je koffie en iets lekker kunt bestellen. Het ligt midden in het park.
Bůrger - Hier moet je heen voor een goede burger.
Bistrotéka Valachy - Voor een lekkere ontbijt, lunch of diner kun je bij Bistrotéka Valachy in Zlín terecht. Het is tevens een bakkerij, maar er is ook een gezellige restaurant en er is een speelhoekje voor kinderen.
Park Café Zlín

Tips voor uitstapjes vanuit Zlín

Vanuit Zlín kun je leuke uitstapjes maken naar kuuroorden, natuurgebieden en musea.

Luhačovice - Dit kuuroord heeft haar sprookjesachtige architectuur te danken aan Dušan Jurkovič. In Luhačovice vind je geneeskrachtige bronnen waar je het water mag proeven.
De beg Pustevny - De peperkoekhuisachtige architectuur van Jurkovič is ook te vinden in Pustevny.
Kroměříž - Een gezellig stadje dat een belangrijke locatie was van de aartbisschoppen van Olomouc. Door het unieke karakter van het aartbisschop-kasteel en de kasteeltuinen zijn deze locaties geregistreerd op de UNESCO-lijst.
Vizovice - Beroemd om zijn chateau en fruit met de beroemde pruimenbrandewijn Rudolf Jelínek.
Het Walachijse openluchtmuseum in Rožnov pod Radhoštěm - Dit is het grootste en oudste openluchtmuseum van Midden-Europa met meer dan honderd originele gebouwen.